آشنایی با اختلال وسواس فکری –عملی

وقتی صحبت از وسواس می شود، اغلب افراد فردی را تصور می­کنند که زیاد دست­هایش را می­شوید و به تمیزی حساس است. ولی اختلال وسواس می­تواند انواع متفاوتی داشته باشد که بسیاری از افراد جامعه با آن­ها آشنا نیستند.

اختلال وسواس فکری– عملی(OCD) از دو عنصر تشکیل شده است: وسواس فکری و وسواس عملی. «وسواس فکری» افکار و تصاویر ذهنی ناراحت­کننده و تکرار شونده هستند که به ذهن فرد هجوم می­آورند و فرد با وجود تلاش زیاد، نمی­تواند از ورود آن­ها به ذهنش جلوگیری کند. «وسواس­های عملی» اعمالی هستند که افراد احساس می­کنند باید انجام دهند تا اضطرابشان کاهش پیدا کند یا جلوی یک رویداد بد را بگیرند. اغلب افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری– عملی هم وسواس فکری و هم وسواس عملی رنج می­برند، ولی ممکن است تنها وسواس فکری یا وسواس عملی داشته باشند.

وسواس های فکری بسیار متنوع هستند. وسواس های فکری رایج شامل موارد زیر می­شوند:

• ترس از بیمار شدن، از قبیل ایدز یا سرطان.
• ترس از آلوده شدن در اثر لمس کردن چیزهای کثیف
• ترس از آسیب رساندن یا کشتن یک فرد، اغلب فرد مورد علاقه
• ترس از فراموش کردن انجام یک کار از قبیل خاموش کردن اجاق گاز یا قفل کردن در یا خاموش کردن اتو
• ترس از انجام کاری خجالت­آور یا غیراخلاقی، از قبیل فریاد زدن چیزهای وقیح
• داشتن افکار جنسی ناپسند و یا داشتن افکار کفرآمیز

وسواس­های عملی را «آئین­ مندی» هم می ­نامند. برخی از وسواس­های عملی رایج شامل موارد زیر است:

• شستشو یا تمیز کردن افراطی، از قبیل شستشوی چندین باره دست در طول روز
• وارسی کردن، از قبیل نگاه کردن مکرر اجاق گاز برای اطمینان از خاموش بودن آن
• اعمال تکراری، از قبیل همیشه 5 بار کلید برق را زدن
• قرار دادن چیزها بر اساس نظمی خاص، از قبیل اطمینان از این که همه چیزهای داخل اتاق متقارن هستند.

اغلب افراد مبتلا به وسواس می­دانند که ترس­های آن­ها لااقل برخی اوقات واقع گرایانه نیستند. همچنین می­دانند که انجام وسواس­های عملی منطقی نیست. با این حال نمی­توانند جلوی خود را بگیرند.

هر کسی که وسواس فکری یا وسواس عملی داشته باشد، بیمار نیست. تقریبا همه افراد برخی از این افکار یا رفتارها را تجربه می­کنند. زمانی فرد تشخیص اختلال وسواس فکری –عملی را دریافت می­کند که داشتن افکار وسواسی و انجام اعمال وسواسی زمان زیادی را از او بگیرد (بیش از یک ساعت در روز) و یا به عملکرد وی در زندگی آسیب بزنند، مثلا زندگی شغلی، اجتماعی و تحصیلی او را دچار مشکل کنند. اختلال وسواس می­تواند مشکلات زیادی ایجاد کند. افراد مبتلا به این اختلال زمان زیادی از روز را صرف آئین­مندی­ها می­کنند. این موضوع داشتن شغل را دشوار می­کند و معمولاً برای اعضای خانواده نیز مشکل­ساز می­شود. بسیاری از افراد مبتلا به اختلال وسواس از برخی مکان­ها یا موقعیت­هایی که آن­ها را مضطرب می­کند، اجتناب می­کنند. برخی به همین دلیل تقریباً در خانه زندانی می­شوند. در اکثر موارد برخی از اعضای خانواده در انجام آئین­مندی­ها به این افراد کمک می­کنند.

شیوع

اختلال وسواس فکری –عملی یکی از اختلالات بسیار شایع جامعه است. تحقیقات نشان می­دهد 3 درصد از افراد جامعه به این اختلال مبتلا هستند. در اکثر موارد اختلال در دوران نوجوانی شروع می­شود و کم کم شدت می­گیرد. البته در مواردی اختلال به صورت حاد بروز پیدا می­کند و فرد به صورت ناگهانی علائم وسواس را نشان می­دهد. گاهی این بروز حاد پس از یک تجربه پرفشار مانند از دست دادن یکی از اعضای خانواده یا دوستان و یا پس از زایمان بروز پیدا می­کند.

اختلال وسواس فکری– عملی چگونه به وجود می آید؟

تحقیقات نشان می­دهند که 90 درصد از مردم افکاری مشابه با افکار مشکل­زا در افراد وسواسی را دارند. با این حال به نظر می­رسد افراد مبتلا به اختلال وسواس نسبت به افراد عادی بیشتر از این افکار رنج می­کشند. در اکثر موارد افکاری که موجب نگرانی مبتلایان به اختلال وسواس را فراهم می­آورد، برخلاف باورها و ارزش­های آن­ها است. به عنوان مثال، یک فرد بسیار مذهبی از این می­ترسد که کفر بگوید، یا یک مادر پرمحبت می­ترسد که به فرزندش آسیب برساند.

از آن­جایی که افراد مبتلا به وسواس از افکار خود رنج می­برند، سعی می­کنند از این افکار اجتناب کنند. اغلب سعی می­کنند جلوی افکار را بگیرند. مشکل این­جا است که هر چه بیشتر تلاش کنید به یک چیز فکر نکنید، در نهایت بیشتر به آن چیز فکر خواهید کرد. می­توانید امتحان کنید: سعی کنید در یک دقیقه آینده به فیل سفید فکر نکنید. احتمال زیادی وجود دارد که اولین چیزی که به فکر شما می­رسد، همان چیزی باشد که سعی دارید به آن فکر نکنید- که همان فیل سفید است.

زمانی که افراد متوجه می­شوند نمی­توانند از افکار ناراحت­کننده اجتناب کنند، راه­های دیگری را برای کاهش اضطراب امتحان می­کنند. ممکن است برخی رفتارها را انجام دهند، از قبیل شستشو زیاد یا گفتن یک ذکر خاص. این کار معمولاً باعث کاهش اضطراب می­شود. متاسفانه این آرامش موقتی است و به زودی باید این عمل را مجدداً انجام دهند تا احساس بهتری داشته باشند. به زودی آن عمل تبدیل به وسواس عملی خواهد شد.

درمان

بسیاری از افراد می­توانند از پس وسواس­های خود بربیایند و پیش از شدت گرفتن علائم، جلوی آن­ها را می­گیرند. ولی در برخی از موارد، اختلال شدت می­گیرد و فرد قادر نیست به تنهایی از پس آ­ن­ها بربیاید. در چنین مواردی مراجعه به یک متخصص بسیار مفید است. درمان اختلال وسواس به دو صورت انجام می-شود: درمان دارویی و روان درمانی. داروهایی که بیشترین تاثیر را بر اختلال وسواس می­گذارند موجب افزایش سطح سروتونین در مغز می­شوند. روانپزشک شما می­تواند داروی مفید برای شما را تجویز کند. توصیه می­شود که دارودرمانی به همراه روان درمانی مورد استفاده قرار گیرد. برای برخی از بیماران، ترکیب دارودرمانی و روان درمانی بهترین نتیجه را به همراه دارد.

افراد مبتلا به اختلال وسواس از این می­ترسند که اگر به افکاری که از آن­ها می­ترسند فکر کنند و هیچ وسواس عملی انجام ندهند، اضطراب در آن­ها بیشتر و بیشتر خواهد شد، و نمی­توانند این اضطراب را تحمل کنند. اغلب می­ترسند که دیوانه شوند. روان درمانی به شما کمک می­کند تا بیاموزید می­توانید اضطراب را بدون استفاده از وسواس عملی کنترل کنید. شما راهبردهای شناختی از قبیل روش متفاوت فکر کردن را می­آموزید که می­توانند به شما کمک کنند اضطراب کمتری داشته باشید. همچنین می­آموزید اگر به جای این که از ترس­هایتان اجتناب کنید، با آن­ها روبرو شوید، از بین خواهند رفت. شاید باور این موضوع سخت باشد، ولی حقیقت دارد. درمانگر به شما کمک می­کند تا به تدریج با چیزهایی که از آن­ها می­ترسید روبرو شوید، تا جایی که به این اعتماد به نفس برسید که می­توانید بدون استفاده از وسواس­های عملی با ترس­های خود روبرو شوید.

تحقیقات نشان می­دهد بالغ بر 80 درصد افرادی که از روان درمانی برای اختلال وسواس فکری –عملی استفاده می­کنند، بهبود متوسط تا زیاد خواهند داد. معمولاً افراد حتی پس از درمان، افکار وسواسی گاه و بیگاه و میل به آئین­مندی خواهند داشت. با این حال، بیماران احساس کنترل بسیار بیشتری دارند و قادر هستند از زندگی خود لذت ببرند. تحقیقات همچنین نشان می­دهند حس خوب افراد حتی پس از خاتمه درمان نیز ادامه پیدا خواهد کرد.